Nguyễn Tri Phương

Đại thần triều Nguyễn, tên cũ là Nguyễn Văn Chương, tự Hàm Trinh, hiệu là Đường Xuyên, sinh ngày 21/7/1800, quê làng Đường Long, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên. Ông xuất thân trong một gia đình làm ruộng và nghề thợ mộc. Vì nhà nghèo nên không xuất thân từ khoa bảng, nhờ ý chí từ lập ông đã làm nên sự nghiệp lớn rồi hy sinh vì Tổ quốc. Năm 1858, tàu chiến Pháp đến uy hiếp  Đà Nẵng, vua Tự Đức cử ông làm Quân thứ tổng thống đại thần chỉ huy quân đội chống giắc. Năm 1860, ông được sung chức Gia Định quân thứ, Tổng đốc quân vụ cùng Tham tán đại thần Phạm Thế Hiển trông coi việc quân sự ở miền Nam. Tại đây ông xây dựng đại đồn Chí Hòa để chống giặc Pháp xâm lước. Ngày 25/10/1861, giặc Pháp công phá đại đồn, ông chỉ huy quân lính chống cự quyết liệt. Nhưng rồi ông bị thương đại đồn thất thủ, Gia Định bị chiếm, ông bị cách chức xuống làm Tham tri, qua năm sau được hàm Binh bộ Thượng thư sung Đông nhung quân vụ Biên Hòa.

Năm 1862, sau khi triều đình Huế kí hàng ước, ông được cử ra Bắc làm tổng thống Hải An quân vụ, thăng chức Võ hiền Đại học sĩ tước tráng Liệt Bá. Năm 1872, ông được điều về giữ chức Tuyên sát đông sức đại thần thay mặt triều đình xem xét việc quân sự ở Bắc Kì. Năm 1873, quân Pháp đánh úp thành Hà Nội, do áp lực của quân địch, con trai ông là Phò mã Nguyễn Lâm bị đạn chết tại trận, ông bị trọng thương, được lính Pháp cứu chữa nhưng ông khẳng khái từ chối. Sau đó ông tuyệt thực gần 1 tháng và mất vào ngày 20/12/1873.