Phan Bội Châu

Chí sĩ, Danh sĩ nguyên tên là Phan Văn San sau đổi tên là Phan Bội Châu hiệu Sào Nam và nhiều biệt hiệu khác. Quê làng Đan Nhiễm, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.

Ông nổi tiếng thông minh từ nhỏ, sau khi đỗ Giải nguyên, ông càng dốc tâm trí lo việc cứu nước, giao kết với chí sĩ khắp nơi. Năm 1904 vận động thành lập hội Duy Tân, năm sau cùng Tăng Bạt Hổ sang Trung Quốc, rồi Nhật Bản gây dựng phong trào Đông du. Năm 1908, bị trục xuất khỏi Nhật, ông trở lại Trung Quốc, rồi sang Thái Lan xây dựng căn cứ hoạt động ở nước ngoài.

Sau cách mạng ông trở lại Trung Quốc thành lập “Hội Việt Nam Quang Phục” và Hội “Chấn Hoa Hưng Á”. Năm 1911, ông bị Long Tế Quang bắt giam ở Quảng Châu. Ra tù, ông càng tích cực hoạt động. Năm 1922 cải tổ Hội Việt Nam Quang Phục thành Đảng Việt Nam Quốc dân. Đến năm 1925 ông bị tay sai Pháp bắt cóc tại Thượng Hải, giải về nước. Chúng định thủ tiêu kín nhưng việc bại lộ phải đưa ra xử trước Hội đồng đề hình của chúng, kết án khổ sai chung thân. Nhân dân toàn quốc đấu tranh đòi ân xá cho ông. Toàn quyền Varenne buộc lòng ra lệnh ân xá nhưng phải an trí tại Huế (Bến Ngự). Từ đấy ông không còn hoạt động chính trị gì được nữa, chỉ còn niềm an ủi được nhân dân vẫn hướng lòng tôn kính với biệt danh “Ông già Bế Ngự”. Thơ văn ông phổ biến sâu rộng trong quần chúng. Sách báo viết về ông cũng rất nhiều. Ông là tác giả nhiều tác phầm văn học yêu nước, cách mạng đóng góp phong phú cho nền văn học Việt Nam.

Ngày 29/10/1940, ông mất tại lều tranh Bến Ngự - Huế, thọ 73 tuổi.